Ośmiornica – (Octopus <gr., łac. – ośmionożny>) przedstawiciel rzędu głowonogów (mięczak). Wraz z kałamarnicami są najinteligentniejszymi istotami spośród bezkręgowców – posiadają zdumiewającą wyobraźnię przestrzenną, zdolność uczenia się przez obserwację, działań planowanych oraz zabawy.
Jej widok wywołuje w człowieku paradoksalne uczucie bliskości złączonej z przerażeniem ze względu na niby-ludzką głowę osadzoną na ośmiu wężokształtnych (dzięki przyssawkom niezwykle chwytnych) ramionach, a co za tym idzie – jednocześnie pociąga nas i zaciekawia, oraz brzydzi i odpycha.
Jej wyobrażenia znajdujemy zarówno w ornamentalnej sztuce Celtów, jak i Kreteńczyków, ludów Polinezji i Indii; ze względu na swe zwijające się macki, pozostaje w symbolicznym związku z › pająkiem i › spiralą; jako mieszkanka mórz, która przed wrogami kryje się w chmurze ciemnego płynu, być może symbolizuje siły podziemne.
Osiem ramion ośmiornicy symbolizuje dla Hindusów osiem elementów praktykowania jogi, czyli ashta-anga-yogi, które składają się na drogę zalecaną w Joga-sutrze przez Patańdżalego – osiem ramion, które splata się w jedność.
Ośmiornica o ciele wiotkim i plastycznym to również symbol naszej przyrodzonej zdolności adaptacyjnej, potencjału zmian. Była – zapewne przez podobieństwo do promieniejącej tarczy – w niektórych dawnych kultach ważnym symbolem solarnym. Zastanawia obecność wielu postaci w mitologii gr. będących głowami o wężowych włosach (co mogło być antropomorfizacją <i racjonalizacją> postaci ośmiornicy) – np. Gorgona › Meduza – i ich magicznych mocach (› gorgoneion); mityczna Hydra wydaje się również niepokojąco do ośmiornicy podobna (atrybut wężowości pozostaje zachowany – mnogie ramiona-szyje wyposażone są co prawda w paszcze, jednak można wyłożyć to jako wyraz chwytności; imię wskazujące na wodne pochodzenie).
Kanaloa, bóg-stwórca w mitologii hawajskiej, a jednocześnie bóg świata podziemnego i magii, ma postać ośmiornicy. Również wyobrażenia wielorękich bogów (np. Indii – strażnicy dharmy – dzierżący rozmaite groźne narzędzia ale i naczynie z wodą życia), czy olbrzymów (gr. Hekatonchejrowie) mogły powstać pod wpływem jej postaci. Interesująca jest zbieżność wielu elementów kształtu ośmiornicy z kojarzonym z mocami diabelskimi kozłem – skręcone ramiona przypominające rogi oraz niezwykle sugestywne podobieństwo budzących grozę oczu o identycznych, poziomych szczelinach źrenic. Główny pra-bóg otchłani i Ziemi w mitologii H.P. Lovecrafta, Cthulhu, ma postać ośmiornicy o pewnych ludzkich cechach.* › osiem, › potwór.
